Dzień Matki

- Patrzcie! Patrzcie, wszyscy! – wykrzyknęła podnosząc się i wymachując nad głową paczką wyciągniętych z walizki proklamacji. Poprzez szum w uszach usłyszała okrzyki zbiegających się ludzi, widziała, że biegną szybko i ze wszystkich stron.
- Co to takiego?
- Szpicel...
- Co to jest?
- Mówią, że ukradła...
- A tak przyzwoicie wygląda, oj-oj-oj!
- Nie jestem złodziejką – mówiła matka pełnym głosem, uspokajając się nieco na widok ludzi, ciasno napierających na nią ze wszystkich stron.
- Wczoraj sądzili politycznych, był tam między nimi mój syn, Własow, przemawiał – oto jego mowa! Wiozę ją ludziom, żeby czytali i myśleli o prawdzie.
Ktoś ostrożnie wyciągnął papier z jej ręki. Zamachnęła się i rzuciła paczką odezw w tłum.
- Za to także nie pogłaszczą cię po głowie! – zawołał czyjś przestraszony głos.
Matka widziała, że ludzie rozchwytują papierki, chowają je za pazuchę, do kieszeni, i to dodało jej nowych sił. Czuła, jak rośnie w niej zbudzona duma i rozpala się zduszona radość; mówiła ze spokojem i mocą, z najwyższym napięciem, wyciągając szybko z walizki paczki papieru i rozrzucając je na prawo i na lewo w czyjeś prędkie spragnione ręce.
(Maksym Gorki, Matka, przeł. H. Górska, Łódź 1974, s. 380)

Władza ludowa miała wobec matek sprecyzowane oczekiwania. Podstawowym obowiązkiem każdej rodzicielki było wychowanie dzieci w duchu wierności ideom tzw. „socjalizmu patriotycznego”. W sposób szczególny stało się to widoczne po roku 1956., kiedy zmniejszył się nacisk na internacjonalizm w języku propagandy. Chętnie odwoływano się do zestawienia pojęciowego „Matka-Polka”, podkreślając rolę kobiet w procesie kształtowania odpowiedniej postawy obywatelskiej u dzieci, poczynając od najmłodszych lat. Matkom-Polkom stawiano pomniki, imieniem tym nazywano także, zwłaszcza w latach siedemdziesiątych XX w., sztandarowe inwestycje budowlane.

Materiały prezentowane w ramach niniejszej wystawy, przypominają dwa regionalne wydarzenia z okresu (O)Polski Ludowej, związane z obchodami Dnia Matki. Jedno to fundacja pomnika Matki-Polki w Raciborzu (w latach 1971-1973), drugie – otwarcie żłobka na znanym mieszkańcom naszego miasta osiedlu Dambonia w Opolu (w roku 1977). Warto przypomnieć także inicjatywę Prezydium Wojewódzkiego Frontu Jedności Narodu w Opolu z roku 1974, której wynikiem było ustanowienie odznaki honorowej „Zasłużonej Matce” (nazwę zmieniono później na „Matce”). Wręczano ją kobietom spełniającym wymagane przez władze warunki, podczas uroczystych akademii organizowanych 26 maja. Wśród dokumentów wystawy znajduje się Statut odznaki z 1975 r., z wymienionymi kryteriami doboru odznaczonych.

Zamieszony u góry cytat przypomina o propagowanym wzorcu matki. W przywołanej przykładowo literackiej wizji Gorkiego jest to osoba, dla której duma z niezłomnej postawy syna komunisty była najwyższą nagrodą, wartą każdego poświęcenia.